«Ο αποτυχημένος» (Μπέρνχαρντ) του Έκτορα Λυγίζου / Σκηνοθεσία: Έκτορας Λυγίζος.
Ένας μεσήλικας άντρας -που ποτέ δεν μαθαίνουμε το όνομά του- φτάνει σε ένα ξεπεσμένο ξενοδοχείο, στο αυστριακό Σάλτσμπουργκ. Θα είναι ο αφηγητής στην παράσταση που θα παρακολουθήσουμε. Και θα θυμηθεί τη συγκατοίκησή του, στο ξενοδοχείο αυτό, 28 χρόνια πριν -τότε που, ευκατάστατοι έως πλούσιοι και οι τρεις, ήταν επίδοξοι πιανίστες- με τον κατοπινά διάσημο και γνωστό ως έναν από τους κορυφαίους δεξιοτέχνες πιανίστες του 20ου αιώνα -ένας 
μύθος-, εκκεντρικό Καναδό Γκλεν Γκουλντ και τον Αυστριακό Βέρτχάιμερ ο οποίος, μάλιστα, διέθετε και ένα εξοχικό εκεί κοντά. Σκοπός τους να παρακολουθήσουν έναν κύκλο μαθημάτων μιας πιανιστικής κορυφής: του Ρόσου Βλαντίμιρ Χόροβιτς. Τότε που οι τρεις τους συνδέθηκαν με ισχυρή φιλία 
αλλά και που, γρήγορα, ο ίδιος μαζί με τον Βέρτχάιμερ, ανακάλυψαν τη μεγαλοφυΐα του Γκουλντ, συνειδητοποίησαν πως το ένδοξο μέλλον μόνον σε εκείνον ανήκει και παράτησαν το πιάνο. Από τον αφηγητή, που επί πολλά χρόνια παλεύει με μία μελέτη για τον Γκουλντ, την οπ
οία δεν μπορεί να
οία δεν μπορεί να ολοκληρώσει, μαθαίνουμε ότι ο καναδός πιανίστας έχει πεθάνει πριν από ένα χρόνο, από αποπληξία, στα 51 του χρόνια, πάνω στο πιάνο και ενώ έπαιζε την κορυφή της τέχνης του, τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Γιόχαν Σεμπάστιαν Μπαχ, έργο με το οποίο δεν σταματούσε να 
ασχολείται ήδη από την τότε συγκατοίκησή τους, ενώ ο Βέρτχάιμερ, που κρατούσε χιλιάδες σημειώσεις για ένα δοκίμιο με τον τίτλο «Ο αποτυχημένος» -το παρατσούκλι που του είχε κολλήσει από παλιά ο Γκουλντ- το οποίο, επίσης, δεν είχε γράψει- πριν από λίγες μέρες αυτοκτόνησε: κρεμάστηκε -κάτι
σαν εκδίκηση- από ένα δέντρο, έξω από το σπίτι της αδελφής του, η οποία, ενώ εκείνος πίστευε ότι θα του στεκόταν στη μοναχική, αποτυχημένη ζωή του, κάποια στιγμή, αποφάσισε να τον εγκαταλείψει και να παντρευτεί στην
Ελβετία. Ο αφηγητής, από την ξενοδόχο, η οποία είχε υπάρξει ερωμένη του φίλου του, μαθαίνει για τις τελευταίες μέρες του Βέρτχάιμερ που η γνωριμία του με τον Γκουλντ τον είχε σημαδέψει. Ήταν φιλία; Ήταν ζήλια; Ο Γκουλντ, πάντως, έλεγε πως ο Βέρτχάιμερ «αγαπάει τη δυστυχία του». Είναι το σύντομο μυθιστόρημα «Ο αποτυχημένος» (1983) του ιδιότυπου, εμμονικού, χολερικού αλλά σημαντικού Αυστριακού Τόμας Μπέρνχαρντ που μίσησε την πατρίδα του και την κοινωνία της, για το παρελθόν και το παρόν της, και που δεν δίστασε να την
κατακρεουργήσει στα έργα του. Εδώ, χωρίς να είναι ιδιαίτερα οξύς, αντλώντας από πραγματικά στοιχεία αλλά, όπως πάντα, και από τον εαυτό του, τα συμπληρώνει και διατηρεί τα χαρακτηριστικά του -ψυχρότητα, ρεαλισμός, επαναλήψεις ως λάιτμοτίφ, σχολαστικά αναλυτική γραφή, σαρκασμός… Κάτω από τη ρεαλιστική επιφάνεια, όμως, βράζει η ανατομία της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό το μυθιστόρημα επέλεξε ο Έκτορας Λυγίζος να διασκευάσει για το θέατρο βασισμένος στην εξαίρετη μετάφραση στα ελληνικά του Βασίλη Τομανά και να σκηνοθετήσει τη διασκευή του. Εκείνο που έχει προκύψει είναι μία σεβαστική, συναρπαστική παράσταση που, εκτός από τη συνεχή συμπόρευσή της με τις κομβικές για το έργο «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Μπαχ -πιάνο και μουρμούρισμα της μουσικής, όπως συνήθιζε ο Γκουλντ να κάνει όταν έπαιζε- 
που τη διαπερνούν, έχει σκηνοθετηθεί με απόλυτη μουσικότητα, δικαιώνοντας το χαρακτηρισμό «μουσικό θέατρο». Σε ένα έξοχο στις λεπτομέρειες σκηνικό της -αρχιτεκτονικής προέλευσης και αυτό φαίνεται- Μυρτώς Λάμπρου, ρεαλιστικό, απλωμένο κατά μήκος της σκηνής, ο σκηνοθέτης έχει απλώσει, επίσης κατά μήκος και συχνά με την αμεσότητα του κατά μέτωπον, την παράστασή του μετατρέποντας την αφηγηματικότητα του κειμένου -με τα «είπε», «σκέφτηκα» κλπ- σε σπαρταριστή
θεατρικότητα, με τις λέξεις, τις φράσεις να ακούγονται σαν διαμαντάκια -απόλαυσα την αίσθηση αυτή δύο φορές γιατί δύο φορές είδα την παράσταση. Ο Χαράλαμπος Γωγιός, ως μουσικός σύμβουλος και με τη φωνητική επεξεργασία και διδασκαλία του, η Άλκηστη Μάμαλη με τα πολύ σωστά κοστούμια της -το έργο τοποθετείται, εμμέσως, στην αρχή της δεκαετίας του ’80, όταν γράφτηκε, και τα φλας μπακ, προφανώς, στο μέσον της δεκαετίας του ’50-, ο Δημήτρης Μυτιληναίος με την χορογραφία και τη συνεργασία του στην ακριβέστατη κίνηση, ο
Δημήτρης Κασιμάτης που σχεδίασε τους φωτισμούς -μία μελαγχολική, καταθλιπτική, παρακμιακή ατμόσφαιρα, βουτηγμένη στο ημίφως-, η Ιωάννα Λυγίζου που επιμελήθηκε το μακιγιάζ και τις κομμώσεις, ο Μπράιαν Κουν που φρόντισε τον ήχο έχουν βάλει αποφασιστικά το χεράκι τους στο αποτέλεσμα. Το οποίο, βέβαια, βασίζεται, κυρίως, στους τέσσερις καλούς ηθοποιούς του -ένα ιδεώδες κάστινγκ: ο ίδιος ο Έκτορας Λυγίζος ως Αφηγητής, οι υπερταλαντούχοι Γιάννης Νιάρρος (Γκλεν Γκουλντ) και Άρης Μπαλής (Βέρτχάιμερ) και η,
εκτός συναγωνισμού, Αμαλία Μουτούση ως Ξενοδόχος -τέλεια τεχνική, ευεργετικό χιούμορ,
ελεγχόμενη φωνή, απολαυστική κίνηση...- τα δίνουν όλα. Και μία συγκινητική διαπίστωση: στον Έκτορα Λυγίζο εντόπισα ήχους Λευτέρη Βογιατζή με τον οποίο είχε συνεργαστεί και στην Αμαλία Μουτούση, ειδικά στα κωμικά της, ήχους της μητέρας της Νόνικας Γαληνέα. Και, προς Θεού, δεν εννοώ, και για τους δύο, μίμηση αλλά ασυναίσθητη, κυτταρική αναφορά. Μία παράσταση -άλλη μία της «Εναλλακτικής»- που πιστεύω πως θα σας κρατήσει το ενδιαφέρον και θα σας δώσει χαρά. Εύχομαι να επαναληφθεί την επόμενη σεζόν (Φωτογραφίες: Ανδρέας Σιμόπουλος).
(Ένα διαφωτιστικό, εξαιρετικό -υπεύθυνος έκδοσης και επιμέλεια ύλης Χαράλαμπος Γωγιός- έντυπο πρόγραμμα -δίγλωσσο, ελληνικά και αγγλικά, στα βασικά του- συνοδεύει την παράσταση. Το μυθιστόρημα του Μπέρνχαρντ, στη μετάφραση του Βασίλη Τομανά, κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις «Εξάντας», 2018).
Εθνική Λυρική Σκηνή / «Εναλλακτική Σκηνή», Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», 14 Απριλίου 2024 και 21 Απριλίου 2024.
